İLAÇ YAPIMINDA KULLANILAN BİTKİSEL DROGLAR

Tıbbi bitki, ilaç yapımında kullanılan bitkilere verilen genel bir isimdir. Bir bitkinin tümü taze veya kurutulmuş halde ilaç yapımında kullanılabileceği gibi, bitkinin bir veya birkaç organı veya kısmı da aynı amaçla kullanılabilir. Bunun için bitkinin hangi organının kullanıldığının da belirtilmesi gerekir. Bu nedenle raporda bitkilerin sadece Türkçe isimleri değil, Latince bilimsel isimleri de verilmelidir. Bir bitkinin ilaç olarak kullanılacak kısmı drog olarak tanımlanır. Bazı ülkelerde “drog” (drogue-drug) sözcüğü sadece bitkilerin eczacılıkta kullanılan organlarına ve ürünlerine verilen bir isimdir. Bazı ülkelerde ise genel olarak ilaç anlamında, bazense uyuşturucu ilaç anlamında kullanılmaktadır. Biz “drog” sözcüğünü, doğal ilaç hammaddesini ifade etmek için kullanacağız. Bitkisel ilaçlarla tedavi alanında kullanılan drog kelimesi Farsça bir kelimedir.

Eczacılık, kimya ve boya endüstrisinde kullanılan bitkisel, hayvansal veya madensel ilkel maddelere verilen bir isimdir. Bitkisel drog tabiri bitkisel ilaç hammaddesiyle eşdeğerdir. Yani haşhaş, Papaver somniferum, bir tıbbi bitki, haşhaş kellesi (Fructus papveris) veya afyon sakızı (Opium) birer drog’dur. Bitkisel droglar hücreli ürünler (kök, yaprak, kabuk, çiçek, tohum, meyve, vs.) hücresiz ürünler (zamk, usare, reçine, balsam, vs.) şeklinde olabilir. Bitkiden toplandıktan sonra kurutmadan başka hiçbir işlem görmemiş olan droglara ham drog adı verilir. Temizleme, ayıklama, boylarına göre ayırma, vs. gibi işlemlerden geçtikten sonra standart hale gelmiş olan bitkisel droglar kullanıma hazır hale gelmiş olurlar.

BİTKİSEL DROG PREPARATLARI

Bitkisel droglar doğrudan, bütün veya toz halinde, kullanıldığı gibi, galenik preparatı halinde de kullanılırlar. Geleneksel tıpta en yaygın preparat şekli çay’dır. Bu amaçla kullanılan bitkilere tıbbi bitki çayı, şifalı bitki çayı, çay otu (herbal tea) denir. Çay, demleme (enfüzyon) veya haşlama (dekoksiyon) şeklinde yapılabilir. Avrupa Komisyonu, bitkisel devalar, bitkisel droglar (vegetable drugs) ve bitkisel drog preparatlarını (vegetable drug preparations) tanımlamıştır. Craig’e (1999) ve Tanker’e (1990) göre bitkisel drog preparatları kapsamına bitkisel drogdan bir iletim sonucu hazırlanan ticari ürünler girmektedir. Bitkisel drogun toz edildikten sonra uygun bir organik çözücü ile gerekirse ısı ve basınç uygulayarak ve çalkalayarak, muamele edilmesi sonucu drogdaki etken maddeler çözücüye geçerler. Bu işlemeekstraksiyon (tüketme) adı verilir. Elde edilen ürün ise bir ekstredir.

Organik çözücülerin (örneğin; alkol, eter, aseton, hekzan, vs.) saf halde veya uygun karışımları halinde kullanılması sonucu drogdaki etken maddeler seçimli bir şekilde ayrılabilirler. Bitkisel droglar veya ekstreler, sanayide saf etken maddelerin izolasyonu amacıylada kullanılır. Chicouri ve diğ.’e (2000) göre, sanayide bu amaçla fraksiyonlu ekstraksiyon, çöktürme, kristallendirme, kramatografi, vs. gibi yöntemler kullanılır. Bazı bitkisel materyallerden elde edilen kimyasal bileşikler tıbbi kimyasalların yarı-sentezinde sentez ön maddesi olarak kullanılırlar. Yani, kendi başına tıbbi amaçla kullanılmayan bir bitkide, böyle bir kullanım potansiyeli varsa ticari ürün haline gelebilir